Zachowek to jedno z kluczowych pojęć w polskim prawie spadkowym, które ma na celu ochronę interesów osób bliskich spadkodawcy. W praktyce oznacza on część majątku, którą zstępni, małżonek lub rodzice mogą żądać, nawet jeśli spadkodawca zdecydował się przekazać swoje dobra w inny sposób. Zachowek staje się szczególnie ważny, gdy osoby bliskie nie otrzymały spadku zgodnie z testamentem lub darowiznami. Celem tej regulacji jest zapewnienie sprawiedliwości, aby najbliżsi zmarłego nie pozostali bez wsparcia materialnego.
Zasady przyznawania zachowku
Kwestia roszczenia o zachowek jest szczegółowo uregulowana w Kodeksie cywilnym, który precyzuje, komu takie uprawnienie przysługuje. Przede wszystkim, prawo do zachowku mają dzieci, wnuki i prawnuki zmarłego. To oni są w pierwszej kolejności powołani do spadku, niezależnie od tego, jak został on podzielony. Również małżonek oraz rodzice spadkodawcy mogą być uprawnieni do zachowku, jeśli spadkodawca nie pozostawił potomstwa. Oznacza to, że nawet w przypadku istnienia testamentu, który przekazuje majątek innym osobom, osoby te mogą dochodzić swoich praw do określonej części majątku.
Kto nie jest uprawniony do zachowku?
Nie wszyscy mają prawo do zachowku. Wykluczone są osoby, które odrzuciły spadek, zostały uznane za niegodne dziedziczenia, zrzekły się dziedziczenia lub zostały wydziedziczone. Warto tu zaznaczyć, że wydziedziczenie musi zostać wyraźnie wskazane w testamencie, a jego przyczyny muszą być zgodne z przepisami prawa. Co więcej, małżonkowie, którzy byli w separacji ze spadkodawcą, także tracą prawo do zachowku. Jeśli spadkodawca wszczął postępowanie o rozwód lub separację z winy danej osoby, a sąd uznał to za zasadne, również wtedy roszczenie o zachowek nie będzie przysługiwać.
Darowizny a prawo do zachowku
Innym przypadkiem, który może wpływać na możliwość dochodzenia zachowku, jest sytuacja, gdy osoba uprawniona otrzymała za życia spadkodawcy darowizny o wartości równej lub przewyższającej przysługujący jej zachowek. Wówczas darowizna może być traktowana jako zaspokojenie roszczeń o zachowek. W praktyce oznacza to, że jeśli spadkodawca przekazał znaczny majątek bliskiej osobie przed śmiercią, nie będzie ona miała podstaw do dodatkowych roszczeń.
Co się dzieje w przypadku wydziedziczenia?
Jeżeli spadkodawca w swoim testamencie zdecydował się na wydziedziczenie potomka, skutki tego aktu mogą być różne. Jeśli wydziedziczony zstępny ma swoje dzieci, to one mogą przejąć jego prawa do zachowku. Zasada ta działa również w sytuacji, gdy osoba zrzekła się dziedziczenia, ale zrzeczenie nie obejmuje jej zstępnych, którzy wówczas będą mieli prawo do spadku.
Kiedy następuje przedawnienie roszczenia o zachowek?
Roszczenie o zachowek przedawnia się po 5 latach od otwarcia spadku, czyli ogłoszenia testamentu. Warto zaznaczyć, że bieg terminu nie zaczyna się od daty śmierci spadkodawcy, lecz od momentu, gdy testament zostaje formalnie otwarty. Istnieją jednak sytuacje, które mogą przerwać bieg przedawnienia, na przykład wniesienie pozwu do sądu, mediacje lub uznanie roszczenia przez osobę zobowiązaną do zapłaty. W takich przypadkach czas liczony jest od nowa po zakończeniu tych działań.