Ruchomość stawów to kluczowy element zdrowia fizycznego, który umożliwia nam sprawne wykonywanie codziennych czynności, od spacerów po bardziej złożone aktywności sportowe. Z wiekiem lub w wyniku różnych schorzeń czy urazów zakres ruchu może ulegać ograniczeniu. Warto zrozumieć, co wpływa na ruchomość stawów, jakie są normy ruchu, jak diagnozować problemy oraz jakie terapie mogą pomóc w ich poprawie.
Czym jest zakres ruchu w stawach?
Zakres ruchu w stawach, nazywany również mobilnością stawów, to zdolność do wykonywania pełnych ruchów w określonych kierunkach. Na mobilność wpływają przede wszystkim siła mięśni oraz ich elastyczność. Zdolność ta może być mierzona w dwóch aspektach: czynny i bierny zakres ruchomości.
- Czynny zakres ruchu odnosi się do ruchów, które pacjent wykonuje samodzielnie, co pozwala ocenić jego zdolności ruchowe i jakość ruchu.
- Bierny zakres ruchu natomiast jest oceniany przez terapeutę, gdy pacjent pozostaje bierny, a specjalista wykonuje ruch za niego.
Najczęstsze przyczyny ograniczenia ruchomości stawów
Ograniczenie ruchomości może mieć różne źródła, od naturalnych procesów starzenia po urazy i choroby przewlekłe. Oto najczęściej występujące przyczyny:
Starzenie się
Proces starzenia to jedna z głównych przyczyn obniżenia ruchomości. Z wiekiem dochodzi do zmniejszenia produkcji kolagenu, który wpływa na elastyczność ścięgien i chrząstki stawowej. Spadek elastyczności i wytrzymałości tkanek prowadzi do ich stopniowego zużywania, co powoduje sztywność stawów i utrudnia wykonywanie prostych czynności.
Urazy
Urazy, zarówno te sportowe, jak i wynikające z codziennych aktywności, mogą znacząco ograniczyć ruchomość. Zwykle towarzyszy im ból i obrzęk, które mogą prowadzić do przeciążeń i uszkodzeń tkanek stawowych. Nieleczone urazy mogą skutkować powstawaniem przykurczów mięśniowych, które dodatkowo ograniczają ruch.
Choroby zwyrodnieniowe
Choroby zwyrodnieniowe, takie jak osteoartroza, są kolejną częstą przyczyną problemów ze stawami. Najczęściej występują po czterdziestym roku życia i polegają na uszkodzeniu chrząstki stawowej, co prowadzi do bólu, sztywności i zmniejszenia zakresu ruchu. Typowym objawem jest sztywność stawów po długim okresie bez ruchu, na przykład po porannym wstaniu z łóżka.
Schorzenia autoimmunologiczne
Choroby takie jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) czy zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) również negatywnie wpływają na mobilność stawów. Objawiają się one przewlekłym bólem, obrzękami oraz postępującą sztywnością, szczególnie w obszarach rąk, nóg i kręgosłupa.
Objawy ograniczonej ruchomości stawów
Głównym objawem problemów z ruchomością jest sztywność stawów, która może pojawić się w wyniku urazów, starzenia czy chorób. Osoby z ograniczoną ruchomością często odczuwają opór podczas wykonywania ruchu, co może być szczególnie widoczne przy wstawaniu z krzesła lub podczas wchodzenia po schodach. Sztywności często towarzyszy ból, ale nie jest to regułą. Jeśli pojawiają się dolegliwości bólowe, mogą one wskazywać na dodatkowe schorzenia.
Jak bada się ruchomość stawów? Metoda SFTR
Jedną z popularnych metod mierzenia zakresu ruchu w stawach jest metoda SFTR, stworzona w latach 60. XX wieku. Nazwa pochodzi od pierwszych liter angielskich nazw płaszczyzn, w których wykonuje się badania: strzałkowa (S), czołowa (F), poprzeczna (T) oraz rotacyjna (R).
Badanie wykonuje się przy pomocy specjalistycznego przyrządu – goniometru, który mierzy kąty, pod jakimi poruszają się stawy. Wyniki są zapisywane w formie trzech cyfr, co pozwala precyzyjnie ocenić zakres ruchu i wykryć ewentualne odchylenia od norm.
Normy ruchomości stawów
Każdy staw ma swoje normy ruchu, określane w stopniach. Przykładowo, prawidłowy zakres wyprostu w stawie kolanowym wynosi 0 stopni, a zgięcia – 130 stopni. Stawy biodrowe charakteryzują się rotacją zewnętrzną i wewnętrzną do 45 stopni, zaś stawy łokciowe mają zdolność zgięcia do 150 stopni i wyprostu do 0 stopni. Normy te są ustalane na podstawie międzynarodowych standardów (ISOM) i są używane jako punkt odniesienia w diagnostyce.
Leczenie ograniczeń ruchomości stawów
Leczenie ograniczeń ruchomości zależy przede wszystkim od przyczyny problemu. Najczęściej pacjenci są kierowani na fizjoterapię, gdzie terapeuta pracuje nad poprawą zakresu ruchu oraz wzmocnieniem mięśni otaczających staw. Wśród metod stosowanych przez fizjoterapeutów można wyróżnić:
- Ćwiczenia rozciągające,
- Mobilizacje stawów,
- Pracę nad aktywnym i biernym zakresem ruchu,
- Masaże,
- Elektroterapię,
- Terapie cieplne.
Regularna praca z fizjoterapeutą może znacznie poprawić ruchomość stawów, co przekłada się na lepszą jakość życia i możliwość wykonywania codziennych aktywności bez bólu.
Zakres ruchu w stawach ma ogromne znaczenie dla naszego zdrowia i sprawności. Regularne badania, szczególnie przy występowaniu problemów takich jak sztywność czy ból, pozwalają na wczesną diagnozę i skuteczne leczenie. Niezależnie od przyczyny ograniczenia ruchomości – czy to z powodu starzenia, urazów, czy chorób – odpowiednia terapia może przynieść ulgę i poprawić komfort życia.